Przed nami długa droga do zakończenia długiej i bolesnej spuścizny instytucjonalnej pieczy zastępczej w Europie i Azji Środkowej. Chociaż nastąpiła pewna poprawa, postęp jest daleki od oczekiwanego. Szczególnie widoczne jest to w przypadku dzieci z niepełnosprawnościami, które w dużej mierze zostały pozostawione same sobie i najrzadziej mogą liczyć na opiekę w pieczy rodzinnej – Regina De Dominicis, dyrektor regionalny UNICEF na Europę i Azję Środkową.
Promowanie rodzinnej pieczy zastępczej oraz rodzin naturalnych w powrocie do pełnienia funkcji opiekuńczej jest niezwykle istotne, ponieważ pozwala uniknąć wielu negatywnych skutków dla rozwoju i dobrostanu dzieci, związanych z przebywaniem w systemie opieki instytucjonalnej. Dotyczą one zwłaszcza poczucia emocjonalnego zaniedbania, problemów w zakresie zdrowia psychicznego, traumy, braku umiejętności nawiązywania relacji czy częstszych przypadków wykorzystywania.
Najgorzej wypadają postępy w przypadku dzieci z niepełnosprawnościami, które są znacznie bardziej narażone na umieszczenie w instytucjonalnych placówkach opiekuńczych. Ich wsparcie wymaga wzmocnienia na każdym poziomie: edukacyjnym, zdrowotnym, w tym w zakresie dobrostanu psychicznego, rehabilitacyjnym oraz zawodowym. Niezbędne jest upowszechnienie dążenia do ich umieszczania w rodzinnej pieczy zastępczej.
Najnowsze dane GUS wskazują, że w 2022 r., w pieczy zastępczej w Polsce przebywało 72,8 tys. dzieci, z czego 56,2 tys. w rodzinnej (77,2 proc.), a 16,6 tys. w instytucjonalnej (22,8 proc.). Potwierdza to informacje z raportu mówiące o przewadze opieki rodzinnej nad instytucjonalną w naszym kraju, ale oznacza też, że nawet w ramach naszego regionu są kraje, którym udało się znacznie bardziej odejść od instytucjonalnych form opieki. Najczęściej osiągano to dzięki zwiększeniu inwestycji państwa w pieczę rodzinną i wyraźny nacisk decydentów na odejście od pieczy instytucjonalnej.
W dyskusji dotyczącej systemu pieczy zastępczej w Polsce należy wziąć pod uwagę takie kwestie, jak konieczność promowania i podnoszenia świadomości społecznej w zakresie rodzicielstwa zastępczego jako alternatywnej formy opieki nad dzieckiem oraz zagwarantowanie polityk i rozwiązań uznających, że ubóstwo finansowe i materialne nie powinno stanowić jedynego uzasadnienia odebrania dzieci spod pieczy rodzicielskiej. Istotne są też takie zagadnienia, jak: stałe monitorowanie sytuacji dzieci przebywających w pieczy zastępczej, ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia im dostępu do narzędzi umożliwiających zgłaszanie przypadków naruszeń ich praw; zapewnienie długofalowego wsparcia dla młodych dorosłych opuszczających pieczę zastępczą, szczególnie w zakresie dostępu do programów podnoszących kwalifikacje zawodowe, zasobów mieszkaniowych oraz wsparcia psychologicznego; oraz dążenie do zapewnienia dzieciom z niepełnosprawnością możliwości przebywania w rodzinnej pieczy zastępczej.
