1. Mazowsze – Maria Kulesza, „Wilczyca z Puszczy Kampinoskiej”
Mazowiecka Maria Kulesza, z czasów powstania styczniowego, była znana jako „Wilczyca” z Puszczy Kampinoskiej. Maria była nie tylko sanitariuszką, lecz także dowodziła kilkoma akcjami swojego oddziału, złożonego z kobiet i mężczyzn. Znajomość mazowieckich lasów pozwalała jej unikać obław i przemieszczać się, niosąc pomoc rannym i ukrywając uciekinierów. Maria zasłynęła również z umiejętności negocjacyjnych, które pomagały jej w zdobywaniu zapasów i wsparcia od lokalnych mieszkańców.
2. Kaszuby – Helena Dambek, nieustraszona kurierka
Kaszubskie Pomorze to teren pełen lasów, wysp i dzikiej przyrody, którą Helena Dambek, żona kaszubskiego dowódcy Józefa Dambka, znała jak własną kieszeń. Helena była nieustraszoną kurierką, która przewoziła listy i tajne dokumenty między oddziałami. Niekiedy przemierzała dziesiątki kilometrów pieszo lub konno, unikała patrolów i przekraczała granice, niosąc wiadomości kluczowe dla ruchu oporu na Pomorzu. Jej odwaga przeszła do historii Kaszub jako przykład oddania i poświęcenia.
3. Wielkopolska – Zofia Urbaniak, „Anioł Powstania Wielkopolskiego”
Zofia Urbaniak, znana jako „Anioł Powstania”, była miejscową nauczycielką, która zyskała sławę jako sanitariuszka i propagatorka idei niepodległościowych podczas powstania wielkopolskiego. Zofia organizowała tajne spotkania, na których nauczała młodych ludzi patriotyzmu i historii. Przemycała również materiały wybuchowe i broń, ukryte w koszykach z żywnością, do lokalnych oddziałów partyzanckich.
4. Śląsk – Jadwiga Kosmala, nauczycielka i obrończyni języka polskiego
Śląsk, będący pod wpływem germanizacji, doczekał się własnych lokalnych bohaterek. Jadwiga Kosmala, nauczycielka z Rybnika, była jedną z kobiet, które sprzeciwiały się zakazowi nauczania w języku polskim. Jadwiga prowadziła tajne lekcje, na których uczyła dzieci polskiej historii, języka i tradycji, często ryzykując aresztowanie. Dzięki niej wiele dzieci zachowało polską tożsamość narodową i kulturę, mimo intensywnej germanizacji.
5. Podlasie – Anna Wysocka, „Cień z Suwalszczyzny”
Anna Wysocka, nazwana przez władze carskie „Cieniem z Suwalszczyzny”, była szpiegiem i członkinią ruchu oporu na Podlasiu. Anna działała głównie na terenach przygranicznych z Litwą, gdzie zajmowała się zbieraniem informacji o rosyjskich garnizonach i przesyłała je do centralnych dowództw powstańców. Jej działalność szpiegowska okazała się kluczowa w planowaniu działań partyzanckich. Mimo wielokrotnych prób złapania jej, Anna zawsze pozostawała nieuchwytna.
6. Lubelszczyzna – Maria Królowa „Królowa Roztocza”
W czasach powstania styczniowego Maria Królowa zyskała przydomek „Królowa Roztocza” za swoją charyzmatyczną postawę i zdolności organizacyjne. Była liderką oddziału sanitarnego i zaopatrzeniowego, pomagającego rannym powstańcom oraz wspierającego mieszkańców wsi. Znana była ze zdolności do jednoczenia ludzi, dzięki czemu stworzyła sieć dostarczającą zapasy i środki medyczne do oddziałów walczących na Lubelszczyźnie.
7. Małopolska – Helena Żurawiec, „Orlica z Tarnowa”
Helena Żurawiec, zwana „Orlicą z Tarnowa”, prowadziła konspiracyjne działania wywiadowcze na rzecz powstania listopadowego. Była odpowiedzialna za pozyskiwanie informacji o ruchach wojsk carskich i przekazywanie ich dowództwu polskiemu. Pomimo skromnych środków i ciągłego zagrożenia, Helena stała się kluczową postacią wywiadu, dzięki czemu powstańcy unikali pułapek wroga.
8. Podhale – Janina Czarna, „Wiedźma z Gór”
Góralki z Podhala również miały swoje legendy. Janina Czarna, z racji swoich umiejętności przetrwania i znajomości górskich szlaków, nazywana była „Wiedźmą z Gór”. Janina organizowała trasy przerzutowe i przechowywała zapasy dla partyzantów w czasach I wojny światowej. W jej gospodarstwie partyzanci znajdowali schronienie i pomoc medyczną, a Janina sama prowadziła wypady zwiadowcze, przemycając informacje do pobliskich obozów.
9. Pomorze Zachodnie – Zofia Rybak, „Syrena z Bałtyku”
Historia „Syreny z Bałtyku” to opowieść o Zofii Rybak, rybaczce z Kołobrzegu, która w czasie potopu szwedzkiego organizowała ucieczki Polaków zagrożonych deportacją. Zofia, udając zwykłą rybaczkę, zajmowała się również szmuglowaniem listów i dokumentów, a także pomocy zbiegom. Dzięki swojej odwadze stała się symbolem determinacji Pomorzan.
Podsumowanie
Kobiety w walce o niepodległość Polski stanowiły fundament wielu działań zbrojnych, wywiadowczych i organizacyjnych, wspierając sprawę niepodległości. Ich poświęcenie i odwaga pozwoliły na utrzymanie ducha narodowego nawet w najtrudniejszych czasach. Warto pamiętać, że nie tylko wielkie postacie w historii były bohaterami, ale również te lokalne, często nieznane bohaterki, które z poświęceniem walczyły o wolność swojej ojczyzny.
