Jak rozumiemy „najpopularniejsze”?
W tym artykule „najpopularniejsze” oznacza tytuły, które łączą rozpoznawalność, trwałą obecność w prestiżowych listach i/lub sukces frekwencyjny. Western to żywy gatunek: obok klasyki pojawiają się spaghetti, anty- i neo-westerny. Właśnie ta różnorodność najlepiej pokazuje jego długie życie.
Polskie tytuły – ważna informacja dla czytelnika
Poniżej podajemy polskie nazwy tylko wtedy, gdy faktycznie funkcjonowały w dystrybucji kinowej/telewizyjnej lub w powszechnym obiegu. Gdy nie istniał ugruntowany tytuł polski, pozostawiamy oryginał – bez własnych przekładów.
-
Dyliżans (1939) – klasyk, który wyniósł gatunek do mainstreamu.
-
The Ox-Bow Incident (1943) – moralitet o przemocy tłumu.
-
My Darling Clementine (1946) – elegijna legenda O.K. Corral.
-
Red River (1948) – epicki spęd bydła i konflikt pokoleń.
-
Rewolwerowiec (1950) – The Gunfighter; sława z bronią to przekleństwo.
-
Winchester ’73 (1950) – karabin jako oś wielu losów.
-
W samo południe (1952) – samotna odwaga kontra obojętność.
-
Jeździec znikąd (1953) – Shane; inicjacja i mit bohatera.
-
Johnny Guitar (1954) – barwny, psychologiczny odwrót od schematu.
-
Poszukiwacze (1956) – obsesja, zemsta i bezkres Monument Valley.
-
15:10 do Yumy (1957) – oryginał o obowiązku i pokusie.
-
Wielki kraj (1958) – honor ważniejszy niż przemoc.
-
Rio Bravo (1959) – kameralne oblężenie i legendarna chemia postaci.
-
Siedmiu wspaniałych (1960) – hollywoodzka legenda odwagi i solidarności.
-
Człowiek, który zabił Liberty Valance’a (1962) – gdy legenda staje się faktem…
-
Za garść dolarów (1964) – start spaghetti i bezimiennego antybohatera.
-
Cat Ballou (1965) – komediowy pastisz z muzycznym sznytem.
-
Za kilka dolarów więcej (1965) – pojedynek łowców nagród.
-
Dobry, zły i brzydki (1966) – kulminacja stylu Leone.
-
Profesjonaliści (1966) – zespół na granicy prawa i etyki.
-
Pewnego razu na Dzikim Zachodzie (1968) – operowa elegia końca epoki.
-
Wielka cisza (1968) – śnieżny antywestern z pamiętnym finałem.
-
Butch Cassidy i Sundance Kid (1969) – urok duetu i melancholia zmierzchu.
-
Prawdziwe męstwo (1969) – dojrzewanie, sprawiedliwość, cierpliwość.
-
Dzika banda (1969) – brutalny przełom i realizm przemocy.
-
McCabe i pani Miller (1971) – oniryczna ballada o kapitalizmie na rubieżach.
-
Mściciel (1973) – High Plains Drifter; metafizyczna przypowieść.
-
Pat Garrett i Billy Kid (1973) – elegia przyjaźni i zdrady.
-
Płonące siodła (1974) – bezczelna satyra rozbrajająca klisze.
-
Wyjęty spod prawa Josey Wales (1976) – wolność kontra opresja.
-
Rewolwerowiec (1976) – The Shootist; godne pożegnanie legendy.
-
Jeździec znikąd (1985) – Pale Rider; powrót ducha klasyki.
-
Silverado (1985) – energetyczne odświeżenie schematów.
-
Młode strzelby (1988) – mit Billy’ego Kida dla nowej widowni.
-
Tańczący z wilkami (1990) – spotkanie kultur i natura prerii.
-
Bez przebaczenia (1992) – dekonstrukcja bohaterstwa i przemocy.
-
Tombstone (1993) – widowiskowa legenda Earpa; cytaty-ikony.
-
Truposz (1995) – poetycki western drogi.
-
Bezprawie (2003) – Open Range; obrona wspólnoty i zasad.
-
Propozycja (2005) – australijskie, surowe pogranicze.
-
Zabójstwo Jesse’ego Jamesa przez tchórzliwego Roberta Forda (2007) – liryczna zdrada mitu.
-
3:10 do Yumy (2007) – znakomity, intensywny remake.
-
Prawdziwe męstwo (2010) – wierniejsze literaturze spojrzenie braci Coen.
-
Szlak Meeksa (2010) – survival pionierów i ciężar decyzji.
-
Django (2012) – popkulturowy fenomen i powrót „spaghetti-energii”.
-
Zjawa (2015) – brutalny „frontier” i wola przetrwania.
-
Nienawistna ósemka (2015) – klaustrofobiczny teatr podejrzeń.
-
Jeździec (2017) – czuła opowieść o tożsamości kowboja dziś.
-
Ballada o Busterze Scruggsie (2018) – sześć nowel o micie i śmierci.
-
Psie pazury (2021) – psychologiczny western o dominacji i lęku.
Dublujące się polskie tytuły – na co zwrócić uwagę?
-
„Jeździec znikąd” występuje przy dwóch różnych filmach: Shane (1953) i Pale Rider (1985). Oba były w Polsce rozpowszechniane pod tą nazwą – to historycznie poprawne.
-
„Rewolwerowiec” dotyczy zarówno The Gunfighter (1950), jak i The Shootist (1976). To nie pomyłka, lecz uwarunkowanie dystrybucyjne.
-
W przypadku filmu o przewozie skazańca do Yumy funkcjonują dwie wersje: „15:10 do Yumy” dla oryginału z 1957 roku i „3:10 do Yumy” dla remake’u z 2007 roku. Obie formy są właściwe w swoich kontekstach.
-
Część klasyków (np. The Ox-Bow Incident, My Darling Clementine, Red River, Winchester ’73, Johnny Guitar, Rio Bravo, Silverado, Tombstone) od lat funkcjonuje w Polsce pod tytułami oryginalnymi – dlatego nie podajemy własnych przekładów.
Jak korzystać z listy
Ta pięćdziesiątka to mapa po gatunku: możesz iść chronologicznie, tropić wątki (np. „mit a rewizja”), albo zestawiać oryginały z remake’ami. Jeśli zależy Ci na „czystej” popularności kasowej czy średnich ocen – łatwo z tej bazy ułożyć alternatywne TOP-y według jednej, konkretnej miary.
Podsumowanie
Western przetrwał, bo zmieniał się wraz z widzem – od heroicznego mitu, przez gorzkie rozliczenia, po współczesną psychologię i arthouse. Lista łączy najgłośniejsze tytuły wielu epok i pokazuje, że Dziki Zachód to nie tylko rewolwer i kapelusz, ale uniwersalne opowieści o wolności, lojalności, winie i odkupieniu. Jeśli zaczynasz przygodę z gatunkiem, to dobry kompas; jeśli wracasz po latach – świetna przypominajka, co naprawdę zapisało się w zbiorowej wyobraźni.
