Jakie bariery utrudniają dostęp do innowacyjnego leczenia nowotworów w Polsce?

Jak zminimalizować zagrożenia i poprawić leczenie nowotworów złośliwych?

Pierwszym obszarem wymagającym poprawy jest zwiększenie skuteczności profilaktyki pierwotnej i wtórnej – większa świadomość znaczenia zachowań prozdrowotnych społeczeństwa i poprawienie wskaźników zgłaszalności na szczepienia oraz badania przesiewowe mogą znacząco zmniejszyć zachorowalność i umieralność. Kolejnym obszarem, który wymaga poprawienia, jest sprawność diagnostyki – należy doprowadzić do przyspieszenia postępowania diagnostycznego, w tym – uwzględnienia bardziej racjonalnej i kompleksowej diagnostyki molekularnej. Dostęp i realizacja diagnostyki molekularnej stopniowo zwiększa się w ostatnim czasie, jednak na tym polu widzimy obszar do pilnej poprawy – tłumaczy prof. dr hab. n. med. Maciej Krzakowski, Kierownik Kliniki Nowotworów Płuca i Klatki Piersiowej Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Konsultant Krajowy w dziedzinie onkologii klinicznej, Prezes PTOK, Członek Prezydium All.Can Polska.

Niewątpliwie należy poprawić system w zakresie wykorzystywania możliwości skojarzonego leczenia – w przypadku większości nowotworów złośliwych konieczne jest łączenie metod leczenia miejscowego – chirurgii, radioterapii z chemioterapią i nowoczesnymi lekami ukierunkowanymi molekularnie lub immunoterapią. Nie bez znaczenia jest poprawienie możliwości rehabilitacji po leczeniu i wspierania chorych w zakresie powracania do normalnego funkcjonowania. Obserwacja chorych po leczeniu powinna być bardziej racjonalna, co – między innymi – obejmuje udział podstawowej opieki zdrowotnej – dodaje dr hab. n. med. Adam Płużański, Naczelny Specjalista Onkologii Klinicznej Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Konsultant Wojewódzki w dziedzinie onkologii klinicznej.

Ostatnie lata przyniosły zmiany dla chorych, u których zdiagnozowano raka nerkowokomórkowego. Program lekowy umożliwia w dużej mierze realizację zaleceń diagnostyczno-terapeutycznych, przygotowanych przez Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej i Polskie Towarzystwo Urologiczne. Od września 2023 dysponujemy również możliwością zastosowania uzupełniającej immunoterapii, która pozwala  zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby. Dużym wyzwaniem jest leczenie chorych na przerzutowego raka nerki. U 30% chorych w momencie rozpoznania stwierdza się przerzuty odległe, a u około połowy pozostałych chorych pojawiają się one w toku obserwacji. Przebieg i manifestacja choroby przerzutowej bywają bardzo różne, od powolnego i skąpoobjawowego po bardzo agresywny, stąd konieczny jest dostęp do różnych schematów leczenia, pozwalający na zastosowanie terapii adekwatnej do sytuacji klinicznej – tłumaczy dr hab. n. med. Jakub Kucharz z Kliniki Nowotworów Układu Moczowego Narodowego Instytutu Onkologii.

Autorzy raportu podkreślają, że w ostatnich latach nastąpił szybki rozwój programów lekowych w Polsce, co doprowadziło do objęcia refundacją wielu rekomendowanych substancji leczniczych. Istniejące nadal braki wynikają głównie z nieskładania wniosków refundacyjnych od producentów leków. Co ważne, nie mają one na ogół istotnego znaczenia klinicznego, ponieważ są rekompensowane dostępnością innych substancji o podobnym działaniu i skuteczności. Równocześnie jednak nie udało się dotychczas rozwiązać wielu systemowych problemów polskiej opieki onkologicznej, takich jak jej nadmierne rozproszenie, niedobory kadr i zasobów medycznych, niewłaściwa struktura finansowania wybranych procedur diagnostycznych i leczniczych czy długotrwałość podejmowania decyzji administracyjnych i finansowych. W efekcie to właśnie te czynniki, a nie polityka refundacyjna Państwa, są główną przyczyną wciąż niewystarczającego dostępu do innowacyjnych terapii – podsumowuje prof. dr hab. n. med. Jacek Jassem, Gdański Uniwersytet Medyczny, Członek All.Can Polska.

Rekomendacje autorów raportu dotyczące poprawy leczenia onkologicznego

Określenie barier w rozwoju leczenia innowacyjnego na przykładzie raka płuca i nerki pozwoliło ekspertom i autorom publikacji „Bariery w dostępie do leczenia innowacyjnego w wybranych chorobach nowotworowych” na określenie zestawu rekomendacji umożliwiających wdrożenie zmian systemowych. Wśród kwestii priorytetowych należy wymienić:

• Zwiększenie całkowitego budżetu na refundację i optymalizację wykorzystania środków już dostępnych w systemie;

• Poprawę przejrzystości i przewidywalności wydawania decyzji refundacyjnych;

• Reorganizację procesu administracyjnego związanego z uruchamianiem oraz rozszerzaniem zakresu programów lekowych, m.in. w zakresie kontraktowania świadczeń;

• Przygotowanie i promocję wytycznych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie przeprowadzania wywiadu onkologicznego;

• Pełne wykorzystanie odroczenia reformy dotyczącej Krajowej Sieci Onkologicznej do właściwego przygotowania systemu na tę istotną zmianę, jak wskazano w raporcie, właściwie wdrożona KSO jest kluczem do zaadresowania części barier w dostępie i jakości leczenia onkologicznego, m.in. w zakresie rozproszenia ośrodków diagnostyczno-terapeutycznych;

• Aktualizację i dostosowanie do warunków faktycznych wycen świadczeń m.in. w zakresie świadczeń udzielanych w ramach programów lekowych (administracji leczenia, diagnostyki oraz monitorowania) czy też diagnostyki genetycznej (molekularnej i patomorfologicznej);

• Kompleksową reformę systemu finansowania: Obecne warunki finansowania leczenia (w szczególności szpitalnego) w ramach systemu publicznego doprowadziły do bardzo złej sytuacji gospodarczej w większości podmiotów leczniczych. Kwestia zadłużenia placówek medycznych wymaga kompleksowej reformy systemu, wykraczającej poza dziedzinę onkologii, należy jednak podkreśli

• , że istotnie rzutuje ona na bariery w dostępie do leczenia innowacyjnego w Polsce.

Jednym z głównych wniosków płynących z Raportu, jest stwierdzenie, że bariery w dostępie do innowacyjnego leczenia coraz częściej wychodzą poza obszar standardowo rozumianej polityki lekowej Państwa – sytuacja w zakresie dostępności refundacyjnej, mierzonej odsetkiem nowoczesnych terapii, uległa znaczącej poprawie w ostatnich latach. Mianowicie, w przypadku raka płuca w ramach systemu publicznego finansowanych jest aż 56% substancji czynnych rekomendowanych przez wytyczne kliniczne, w raku nerki sytuacja ta jest jeszcze lepsza, gdyż odsetek ten wynosi 71%. Jak wynika z komentarzy ekspertów klinicznych, braki refundacyjne są jednak w większości zastępowalne przez inne dostępne w refundacji leki i nie można już mówić o istotnej „luce refundacyjnej” w tych obszarach, tak jak miało to miejsce w poprzednich latach. Uwagę należy natomiast skoncentrować na problemach systemowych, związanych choćby z faktyczną dostępnością do refundowanych nowoczesnych terapii. Kwalifikacja do leczenia celowanego wymaga przeprowadzenia diagnostyki genetycznej i molekularnej, której rozpowszechnienie, jak wynika z danych NFZ, wciąż jest dalekie od oczekiwanego – szacunkowo jedynie w 27% nowo rozpoznanych przypadków raka płuca przeprowadzane są badania genetyczne w kierunku oznaczenia markerów nowotworowych, będących podstawą do kwalifikacji do innowacyjnych terapii. Wynik też można przypisać wielu czynnikom, m.in. niskiej świadomości części lekarzy, istotnemu rozproszeniu ośrodków diagnostyczno-terapeutycznych w Polsce oraz niedofinansowaniu diagnostyki genetycznej, w szczególności patomorfologicznej – zaznacza Andrzej Mazurek, Associate Director Public Health & PPG IQVIA.

Odrębnym problemem jest organizacja finansowania leczenia w ramach programów lekowych, którymi objęte są nowoczesne terapie przeciwnowotworowe. W tym obszarze należy wskazać przede wszystkim na brak waloryzacji świadczeń opieki zdrowotnej od 2018 roku i ogólne niedofinansowanie programów lekowych, a także znaczącą biurokratyzację obsługi pacjenta i włączania nowych leków to programów lekowych, która powoduje istotne, bo nawet 9 miesięczne opóźnienia w faktycznym dostępnie do nowych opcji terapeutycznych. Dodatkowo, należy zwrócić uwagę na obowiązujące reguły finansowania, które prowadzą do, de facto, zjawiska „kredytowania” NFZ przez świadczeniodawców, co należy uznać za istotny problem, w szczególności w obliczu trudnej sytuacji gospodarczej szpitali w Polsce – dodaje Jacek Wieczorek, Manager Consulting IQVIA.

Wierzę, że wskazane przez autorów rekomendacje działań mogą przyczynić się do poprawy sytuacji w zakresie postępowania przeciwnowotworowego. Zachęcam do lektury wszystkie osoby, strony zaangażowane w proces opieki nad pacjentami onkologicznymi w Polsce – podsumowuje Szymon Chrostowski, Przewodniczący Prezydium Grupy Sterującej All.Can Polska.

————————————